Upadłość konsumencka – kogo dotyczy?

Zastanawiałeś się kiedyś czym jest upadłość konsumencka, jakie warunki trzeba spełnić i jakie są skutki jej ogłoszenia, kto może starać się o ogłoszenie swojej upadłość i co stoi temu na przeszkodzie? Ten artykuł powinien odpowiedzieć Ci na podstawowe pytania i rozwiać ewentualne wątpliwości.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

O ogłoszenie upadłości konsumenckiej może starać się każda osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej. Ten rodzaj postępowania jest zarezerwowany dla osób, którym nie można przypisać statusu przedsiębiorcy. Za przedsiębiorcę ustawa uznaje osobę fizyczną prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą, czyli taką która posiadają wpis w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), ale także takie osoby które faktycznie prowadzą działalność gospodarczą a nie dopełniły obowiązku zgłoszenia wpisu do rejestru. Przedsiębiorcami są także wspólnicy spółki jawnej i partnerskiej oraz komplementariusze spółki komandytowej i komandytowo – akcyjnej. Możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej wobec tych osób możliwa będzie dopiero po zaprzestaniu przez nich prowadzenia działalności gospodarczej, czyli po złożeniu wniosku o wykreślenie z CEIDG lub złożenia odpowiedniego oświadczenia o zakończeniu działalności jeśli są wspólnikami o których mowa powyżej. Samo zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej jest niewystarczające. Przed ostatnią nowelizacją ustawy regulującej upadłość konsumencką, osoby te musiały odczekać okres jednego roku, aby móc złożyć wniosek o upadłość, obecnie obostrzenie to już przestało obowiązywać.

Przeprowadzenie postępowania o ogłoszenie upadłości konsumenckiej będzie za to możliwe dla wspólników lub akcjonariuszy spółek kapitałowych, jeśli sami nie prowadzą innej działalności gospodarczej. Wiele kontrowersji wzbudzała także możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej w stosunku do osoby prowadzącej gospodarstwo rolne. Obecnie jest to możliwe, jeśli osoba, która prowadzi gospodarstwo rolne nie prowadzi innej działalności gospodarczej.

Gdzie złożyć wniosek o upadłość konsumencką?

Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej składa się do sądu rejonowego właściwego miejscowo dla miejsca zwykłego pobytu wnioskodawcy. Nie każdy jednak sąd rejonowy posiada w ramach swojej struktury wydział gospodarczy rozpatrujący wnioski o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, a praktyką jest przekazywanie kompetencji do rozpatrywania spraw upadłościowych kilku sądom rejonowym na terenie danego województwa. Obecnie postępowanie to można przeprowadzić w Sądzie Rejonowym w Białymstoku, Bielsku – Białej, Bydgoszczy, Częstochowie, Elblągu, Gdańsku, Gliwicach, Gorzowie Wielkopolskim, Jeleniej Górze, Kaliszu, Katowice – Wschód, Kielcach, Koszalinie, Kraków – Śródmieście, Legnicy, Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku, Łodzi – Śródmieściu, Olsztynie, Opolu, Piotrkowie Trybunalskim, Płocku, Poznań – Stare Miasto, Radomiu, Rzeszowie, Szczecin – Centrum, Wałbrzychu, Toruniu, dla miasta stołecznego Warszawa w Warszawie, Wrocławia – Fabrycznej i Zielnej Górze. Dokładny zakres właściwości miejscowej można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości w sprawie przekazania niektórym sądom okręgowym i sądom rejonowym rozpoznawania spraw gospodarczych z obszarów właściwości innych sądów okręgowych i sadów rejonowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1397 z późn. zm) oraz każdorazowo na stronie internetowej odpowiedniego sądu rejonowego.

Miejsce zwykłego pobytu wnioskodawcy także wymaga kilka słów komentarza, bowiem miejsce to nie jest związane z administracyjnie potwierdzonym miejscem zameldowania stałego lub czasowego. Miejsce zwykłego pobytu nie doczekało się także swojej ustawowej definicji, więc dla ustalenia jego przesłanek należy posiłkować się orzecznictwem sądów cywilnych i administracyjnych. Przyjmuje się, że miejsce zwykłego pobytu to miejsce, w którym wnioskodawca przebywa z zamiarem stałego przebywania. Ustalenie miejsca zwykłego pobytu może nastręczać trudności osobom, które z uwagi na charakter zatrudnienia często zmieniają miejsce swojego bytowania. Jeśli prace te mają charakter sezonowy, a wnioskodawca po ich zakończeniu zawsze wraca w jedno określone miejsce, w którym dodatkowo znajduje się część jego majątku, to właśnie to miejsce uznać należy za miejsce jego zwykłego pobytu. Sprawa komplikuje się jeśli osoba zamierzająca złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zamieszkuje poza granicami kraju, a określone miejsce w Polsce odwiedza tylko okazjonalnie wykorzystując na to przysługujący urlop wypoczynkowy czy przymusowy przestój w pracy. Pobyt taki w Polsce ma wówczas charakter okazjonalny, a sądem właściwym będzie sąd upadłościowy miejsca faktycznego zamieszkania wnioskodawcy, w którym prowadzi on ośrodek swojego życia, czyli sąd zagraniczny. Co równie istotne zastosowanie znajdą wówczas przepisy prawa krajowego, w którym wnioskodawca przebywa. Sąd upadłościowy bada swoją właściwość miejscową z urzędu, dlatego tak ważne jest, aby wniosek złożony został poprawie.

Kiedy można się starać o ogłoszenie upadłości konsumenckiej?

Możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej uzależniona jest od spełnienia dwóch przesłanek, pozytywnej i negatywnej. Pozytywną przesłankę ogłoszenia upadłości stanowi zaistnienie stanu niewypłacalności. Pojęcie niewypłacalności zdefiniowane zostało w samej ustawie prawo upadłościowe. Zgodnie z tą definicją legalną dłużnik jest niewypłacalny, jeśli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Wskazany przez ustawę okres trzech miesięcy nie jest jednak wiążący, wystarczy bowiem, że wobec wnioskodawcy stały się wymagalne należności, które przekraczają jego miesięczne dochody i nawet w przypadku przeznaczenia całości dochodu na ich spłatę, uzyskany dochód nie pozwoli na ich całościowe zaspokojenie. Ocena zaistnienia niewypłacalności dokonywana jest przez sąd upadłościowy poprzez analizę terminów zapłaty i wysokości wierzytelności wskazanych w punkcie 5 wniosku.
Przesłanka negatywna, której spełnienie powoduje oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej zawarta jest w art. 4914 ustawy prawo upadłościowe. Artykuł ten został również przytoczony w oświadczeniu dłużnika składanym do wniosku – punkt 10 wniosku.

Najczęściej oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości spowodowane jest uznaniem przez sąd, że doszło do niewypłacalności dłużnika wskutek jego umyślnych działań lub też rażącego niedbalstwa, jak i z tych samych powodów istotnie zwiększył stopień swojej niewypłacalności. Ustawa nie definiuje pojęcia umyślnego działania i rażącego niedbalstwa. Umyśle działanie oznacza zamiar dłużnika do doprowadzenia do niewypłacalności albo jej pogłębienia, a nie sam fakt umyślnego dokonania czynności, których efektem ostatecznie było doprowadzenie do niewypłacalności. Umyślności w doprowadzeniu do niewypłacalności należy przykładowo poszukiwać w działaniu polegającym na zaciąganiu zobowiązań w wysokościach przewyższających dochody lub też nadmiernym zadłużaniu się posiadając wiedzę o utracie źródła finansowania. Za umyśle mogą również zostać uznane działania polegające na roztrwonieniu majątku czy przepisaniu go na osobę trzecią, podczas gdy mógłby on stanowić zabezpieczenie dla niewymagalnych jeszcze roszczeń.

Jak w praktyce wygląda postępowanie o ogłoszenie upadłości konsumenckiej i co zrobić, kiedy sąd oddali wniosek

Po złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej wyznaczany jest termin posiedzenia, na którym sąd w składzie jednego sędziego dokonuje przesłuchania wnioskodawcy na okoliczność tego jak wyglądał proces zadłużania, kiedy, gdzie i na jakie kwoty zaciągane były zobowiązania, jakie wówczas wnioskodawca uzyskiwał wynagrodzenie oraz co takiego się wydarzyło, że zadłużenie przestało być spłacane przez dłużnika, a także na każdą inną okoliczność, która może się okazać istotna dla sprawy. Praktyka dotycząca przesłuchań w zależności od sądu jest różna. Zdarza się, iż sędziowie zadają wnioskodawca pytania tylko o to, do czego mają jakieś wątpliwości lub zbyt mało informacji, a inni zaś przesłuchują wnioskodawcę, co do całości okoliczności, również tych zawartych już w uzasadnieniu wniosku, który został złożony.

W przeważającej części spraw, które prowadziłam [przyp: Justyna Bober-Kuźnik], postępowanie kończyło się po przesłuchaniu wnioskodawcy i sąd wydawał postanowienie bądź to o ogłoszeniu o upadłości, bądź też o oddaleniu wniosku. Spotkałam się jednak z sprawami, w których sąd powoływał biegłego sądowego na okoliczność oceny stanu poczytalności dłużnika w momencie zaciągania zobowiązań, co związane było z wcześniejszym uzależnieniem od alkoholu dłużnika, lub też wyznaczane były kolejne terminy posiedzeń, na których przesłuchiwano świadka, który miał wiadomości istotne dla sprawy, a których nie można było udowodnić w inny sposób lub też w celu zwrócenia się do wierzyciela lub innego organu państwowego z wnioskiem o udzielenie informacji o dłużniku. W swojej dotychczasowej praktyce spotkałam się również z sytuacją, w której sąd wydał postanowienie o ogłoszeniu upadłości bez uprzedniego przesłuchania wnioskodawcy, opierając się tylko i wyłącznie na dokumentach dołączonych do wniosku i wyjaśnieniach tam złożonych.

Bardzo częstą praktyką sądów, przez wyznaczeniem terminu posiedzenia, jest również wzywanie wnioskodawcy do uzupełnienia wniosku w zakresie, w jakim sędzia uzna to za stosowne. Niejednokrotnie spotykałam się z wezwaniem do przedstawienia wyciągu z rachunku bankowego za ostatnie 3,6 lub 12 miesięcy, do przedstawienia deklaracji podatkowych lub wskazania szczegółowych zestawień dotyczących posiadanych długów.

Po przeprowadzeniu całego postępowania dowodowego tj. dopuszczeniu dowodów z dokumentów dołączonych do wniosku i innych, które zostały złożone w późniejszym terminie lub na samym terminie posiedzeniu oraz po przesłuchaniu wnioskodawcy, sąd wydaje postanowienie rozstrzygające. Sąd może albo wydać postanowienie o ogłoszeniu upadłości albo też oddalić wniosek. Zdarzają się również postanowienia o odrzuceniu wniosku, ale o nich napiszę więcej w kolejnych artykułach.

Oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości nie zamyka definitywnie drogi do oddłużenia. W takim przypadku należy w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia postanowienia złożyć do sądu wniosek o uzasadnienie, a po jego otrzymaniu złożyć zażalenia na postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości. Termin na złożenie zażalenia wynosi 7 dni i podlega opłacie w wysokości 30,00 złotych. Wiele firm zajmujących się oddłużeniami jak i profesjonalnych pełnomocników wskazuję, że opłata sądowa od zażalenia wynosi 200,00 zł, co jest jednak błędne. Jako podstawę wysokości opłaty sądowej 200,00 zł wskazują art. 75 pkt. 3) ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, podczas gdy prawidłowej podstawy do uiszczenia opłaty sądowej od zażalenia należy szukać w art. 14 tej ustawy. https://www.facebook.com/radcaJBK/